De maanden maart en april 2025 laten opnieuw zien waar we in Nederland steeds vaker mee te maken krijgen: droogte in het voorjaar. Op basis van modelberekeningen met het hydrologische model Soil, Water, Atmosphere and Plant (SWAP), meteorologische gegevens van het KNMI, een fijn zandig bodemprofiel met gras, een worteldiepte van 30 cm en een diepe grondwaterstand (hangwaterprofiel) visualiseerden we de bodemvochtontwikkeling van 1 december 2024 t/m 10 mei 2025. Daarbij is ook een 10-daagse weersverwachting opgenomen.
🔍 Wat toont de figuur?
- Het bovenste deel toont neerslag (blauw, negatief) en potentiële verdamping (oranje).
- De onderste grafiek laat de simulatie van het bodemvochtgehalte zien in het profiel tot 100 cm-mv. De wortelzonediepte op 30 cm-mv is goed te zien, hier zit een overgang van bodemlagen (om precies te zijn: overgang van B1- naar O1-bouwsteen van de Staring-reeks uit 2018).
- De grondwaterstand is te diep voor capillaire opstijging, dus het profiel is volledig afhankelijk van regenwater (hangwaterprofiel).
- De contourlijn geeft aan wanneer het vochtgehalte in de wortelzone te laag is voor opname door planten (verwelkingspunt).
- De verwachte bodemvochtontwikkeling van 1 t/m 10 mei op basis van de 10-daagse weersverwachting van het KNMI.
Wat valt op?
- De winter was relatief nat en daarom kon de ‘bodem-spons’ doorweekt raken tot veldcapaciteit.
- In maart en begin april viel nauwelijks regen. Toch bleef de bodemvochttoestand redelijk stabiel: planten konden nog teren op het wintervocht in de wortelzone.
- In de nattere periode in april werd het bodemvocht weer aangevuld. Vanaf 25 april was het nagenoeg droog en nam de verdamping flink toe. Inmiddels is de vochtvoorraad in de wortelzone nagenoeg uitgeput en tot op 25 cm-mv onder het verwelkingspunt gezakt. Planten leiden aan droogtestress en zullen hun huidmondjes sluiten en stoppen met groeien.
- De verdamping stijgt snel door oplopende temperaturen.
- De weersverwachting t/m 10 mei laat nauwelijks neerslag zien, waardoor de droogtestress zich verder uitbreidt.
💧 Hangwaterprofiel: afhankelijk van regen
In dit geval gaat het om een zogenaamd hangwaterprofiel: een bodem waarin de grondwaterstand te diep ligt om capillair vocht na te leveren aan de wortelzone. De bovenste decimeters van de bodem zijn daarmee volledig afhankelijk van neerslag.
Dit type profiel komt veel voor op de hogere zandgronden van Nederland. Op plekken waar het grondwater nog relatief hoog staat (binnen 100-200 cm van het maaiveld, afhankelijk van de bodemsoort), kan er nog capillaire nalevering plaatsvinden, waardoor droogtestress minder snel optreedt.
🌍 Steeds vaker: voorjaarsdroogte in Nederland
Dit is geen uitzondering meer. De Nederlandse zandgronden kampen steeds vaker met:
- Droge lentes vanwege een toename in verdamping door hogere temperaturen en meer zonnestraling (KNMI Voorjaarsdroogte)
- Diepere grondwaterstanden voor wortelbereik
- Grotere risico’s op opbrengstverlies bij gewassen met ondiepe wortelstelsels
- Kwetsbare natuur die (nog) meer te maken krijgt met verdroging
Kennis van de actuele bodemvochttoestand – én wat er op korte en lange termijn gaat gebeuren – is essentieel voor waterbeheer, gewaskeuze en adaptatiemaatregelen.
