Categorie: Landbouw Pagina 1 van 2

Klimaatseffecten voor de landbouw

De Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) vroeg mij een presentatie te geven op de vierde gebruikersdag van Waterwijzer Landbouw (WWL). Dat is een instrument voor het berekenen van landbouwopbrengsten als gevolg van hydrologische veranderingen. Op 2 juni 2022 presenteerde ik de resultaten van onderzoek voor een publiek van met name hydrologen, maar ook bodemkundigen, waterbeheerders, omgevingsmanagers en landbouwdeskundigen.

Het onderzoek richt zich op praktijktoepassingen en maatregelen om klimaatseffecten op te vangen voor de zandgronden van Friesland. De resultaten van WWL-regionaal laten zien dat er fors meer droogteschade ontstaat in 2050 door klimaatverandering. De scenario’s met regionale waterconservering en lokale maatregelen zorgen voor een vermindering van deze landbouwschade. De effecten van verschillende hydrologische maatregelen zijn inzichtelijk gemaakt op zowel bedrijfsniveau als gebiedsniveau, en aan alle belanghebbenden: waterschap en provincie, agrariërs en gebiedscorporaties en terreinbeherende organisaties.

Dit onderzoek maakt deel uit van een onderzoeksprogramma in samenwerking met Provincie Fryslan, Wetterskip Fryslan, Wageningen UR – Livestock Research, Van Hall – Larenstein, Antea Group en Royal Haskoning DHV. Badus Bodem & Water is binnen dit onderzoek verantwoordelijk voor de beoordeling van hydrologische scenario’s en het berekenen van landbouwopbrengsten.

Droogteschade op de Friese zandgronden berekend met Waterwijzer Landbouw – Regionaal.

Bodemdaling remmen in veenbodems

Hoe voorkomen we veenafbraak en bodemdaling in Flevoland? Deze vraag is met de huidige droogteperiodes actueler dan ooit. Acacia Water onderzocht in het project Spaarwater Flevoland het tegengaan van veenafbraak met infiltrerende drains en schreef hier een toegankelijk rapport over. Ik mocht een (bescheiden) bijdrage leveren aan dit onderzoek, met profielkuil-onderzoek naar de bodemstructuur en -verdichting.

Schematische weergave van de infiltratiedrains op het proefveld in Nagele (bron: Acacia Water).

Of het mogelijk is de grondwaterstand in veen hoog te houden blijkt sterk afhankelijk van de lokale bodemopbouw. Grondwaterstand is slechts één van meerdere factoren die veenafbraak beïnvloeden. Ook bodemstructuur en gewasverdamping spelen een belangrijke rol.

Frouke Hoogland (Acacia Water)

Droogte in Nederland

Voor het 3e jaar op rij droogte in Nederland. Een beetje regen in de weersverwachting voor komend weekend verandert daar weinig aan. Vooral op de zandgronden is het tekort al nijpend: de gewasgroei is beperkt, beken vallen droog en de natuur snakt naar een beetje water. Het klimaat verandert en we hebben geen invloed op het weer, maar we kunnen ons wel aanpassen aan langere periodes met droogte. Hoe? Een paar oplossingen, op verschillende niveaus:

  • Privé: zuiniger omgaan met drinkwater. Geen tuintjes besproeien met bronwater uit de kraan, maar met regenwater uit een regenton. En accepteren dat een groen gazon soms een beetje geel kleurt.
  • Landbouw: water vasthouden zo lang het kan, omslag maken naar gewassen die een beetje droogte aankunnen. In het vroege voorjaar accepteren dat het land een beetje natter blijft en daarna profiteren van de toegenomen fotosynthese.
  • Waterbeheer: Nederland anders inrichten. Niet alle regen die valt meteen afvoeren, maar zo lang mogelijk vasthouden. Grondwatervoorraden herstellen door een minder intensief ontwateringsstelsel met ondiepere sloten en greppels . Veranderingen in het weer opvangen met een robuuster watersysteem dat zowel droge als natte perioden aan kan.
Gemiddeld neerslagtekort in Nederland op 17 mei 2020 (bron: KNMI).

Bodemstructuur en verdichting

Verandert de bodemstructuur als gevolg van waterinfiltratie via drains? Dat is de vraag die leeft bij het inzetten van maatregelen om bodemdaling tegen te gaan. Bodemdaling ontstaat doordat veen in contact komt met zuurstof en oxideert. Dit leidt tot schade voor infrastructuur, woningen, leidingen en de landbouwsector. Daarom heeft Flevoland het Actieplan Bodem & Water in het leven geroepen. Acacia Water voert binnen dit plan het project Spaarwater Flevoland uit, met een proef om via systeemgerichte drainage bodemdaling te vertragen. Acacia Water heeft Badus Bodem & Water gevraagd het effect op de bodemstructuur en eventuele verdichting te onderzoeken. Een goede bodemstructuur is belangrijk voor de akkerbouw, omdat een goede zuurstof- en watervoorziening essentieel is voor de groei van planten. Met dit bodemonderzoek draagt Badus bij aan innovatief onderzoek naar wateroplossingen voor de toekomst.

Bodemonderzoek in een profielkuil bij het proefperceel met uiten in Nagele. De bovenste 40 cm bestaat uit zavel, daaronder begint via enkele sedimentaire laagjes zand en klei de veenondergrond. In het veen zijn de intacte en ongeoxideerde boomstammen nog duidelijk zichtbaar.
Bodemonderzoek in een profielkuil bij het proefperceel met uiten in Nagele. De bovenste 40 cm bestaat uit zavel, daaronder begint via enkele sedimentaire laagjes zand en klei de veenondergrond. In het veen zijn de intacte en ongeoxideerde boomstammen nog duidelijk zichtbaar (foto: Joris Schaap).

Waterwijzer Landbouw

Wageningen Environmental Research (WEnR, het voormalige Alterra) ontwikkelt de Waterwijzer Landbouw (WWL), een instrument voor het bepalen van gewasopbrengsten als gevolg van hydrologische veranderingen. Deze veranderingen kunnen worden veroorzaakt door waterbeheer, herinrichtingsprojecten, (drink)waterwinningen of het klimaat. De Waterwijzer Landbouw geeft een reproduceerbare inschatting van droogte-, nat- en zoutschade en moet de verouderde maar nog steeds gebruikte HELP-tabellen vervangen.

Joris Schaap is betrokken bij de ontwikkeling van WWL, waarbij zijn kennis van de agrarische praktijk en onverzadigde zone van pas komt om de schadefuncties te kwantificeren. Joris richt zich op de verdamping van akkerbouwgewassen, groeistadia en het omzetten van akkerbouwmatige beslismomenten naar modelmatige parameterisatie in het model Soil, Water, Atmosphere and Plant (SWAP).

Droogteschade bij suikerbieten in de Noordoostpolder tijdens de droge zomer van 2018

De Waterwijzer Landbouw wordt dé nieuwe standaard voor het bepalen van landbouwschade in Nederland en is gemaakt voor waterbeheerders, beleidsmakers, landbouw- en natuurorganisaties, adviesbureaus en andere partijen die in het landelijk gebied werken. Meer informatie kunt u vinden op de website van WWL.

Hydroloog in het Fieldlab-team van Natura2000 Springendal – Dal van de Mosbeek

Een bronbeek met Vochtig alluviaal bos en Paarbladig goudveil, een soort die afhankelijk is van basenrijk en nutriëntenarm kwelwater.

Sinds 1 januari 2018 ben ik toegetreden tot het deskundigenteam van Natura2000-gebied ‘Springendal – Dal van de Mosbeek’. In het zogenaamde Fieldlab-team werk ik als deskundige hydrologie aan herstelmaatregelen in dit fraaie natuurgebied, samen met een expert ecologie (Fons Eysink van Bosgroepen Nederland) en landbouw (Inge Haagman van LTO). Het is weer een eer om in zo’n bijzonder natuurgebied te mogen werken: in deze parel van Twente komen zeldzame planten- en diersoorten voor. Het Springendal, het dal van de Mosbeek en Hazelbekke bevatten natte schraalgraslanden (waaronder kalkmoeras en trilveenvegetaties), bronnetjesbos, jeneverbesstruweel, droge en vochtige heiden en heischrale graslanden. De graslanden en heiden worden afgewisseld met bos, struweel en houtwallen. De bijzondere ecologie is voor een belangrijk deel ontstaan door de afwisselende ontstaansgeschiedenis: op deze stuwwal van Ootmarsum komen glaciale afzettingen als tertiaire klei voor, maar ook smeltwater-afzettingen, dekzandruggen en beekdalgronden. Samen met de grote hoogteverschillen zorgt dit voor een complexe (geo)hydrologie waar het water bijzondere stroombanen kiest. Werkelijk een bijzonder en uitdagend gebied om in te opereren.

Inrichtingsplan Landgoederen Oldenzaal vastgesteld

Trots op dit resultaat: Gedeputeerde Staten van de Provincie Overijssel hebben het inrichtingsplan en het voorontwerp Provinciaal Inpassingsplan (PIP) van Landgoederen Oldenzaal goedgekeurd en vastgesteld. Zie de officiële bekendmaking hier. Deze plannen liggen van 12 december t/m 22 januari 2018 ter inzage. In de afgelopen 2 jaar heb ik mij intensief met deze plannen bezig gehouden: als deskundige hydrologie in het team van Landgoederen Oldenzaal was ik verantwoordelijk voor het opstellen van de hydrologische herstelmaatregelen en de hydrologische onderbouwing van de plannen. Samen met de andere deskundigen, de opdrachtgever en andere betrokkenen organisaties als Natuurmonumenten, Waterschap Vechstromen, gemeente Losser en LTO is er een mooi plan gekomen dat de bijzondere natuur in dit fraaie Natura2000-gebied herstelt en behoudt.

De Snoeyinksbeek stroomt door het Natura2000-gebied met Vochtige alluviale bossen. Links een Slanke Sleutelbloem, een bijzondere plantensoort die alleen voorkomt in vochtige en basenrijke omstandigheden.

 

 

Bodemonderzoek voorkomt duur grondverzet

Door vernatting van natuurgebied Lonnekermeer krijgt een agrariër last van nattere omstandigheden op zijn perceel. Dat is ongunstig voor de groei van het gewas. Badus Bodem & Water onderzocht hoe deze natschade verholpen kon worden. Aanvankelijk was het plan om het perceel op te hogen, maar bodemonderzoek wees uit dat slecht doorlatende lagen in de grond voor de meeste schade zorgden. Ophoging met grond en zware machines is duur en zou de bodemverdichting alleen maar verergeren. Gelukkig kon Badus Bodem & Water een bodemverbetering voorstellen die zowel goed is voor gewasgroei als de omgeving. Door de bodemverdichtingen los te trekken en het perceel tijdelijk in te zaaien met een diep wortelend gewas kan water en zuurstof beter doordringen in de grond. Hierdoor neemt de water-infiltratie toe, wat gunstig is voor de zuurstof- en nutriëntenopname van de plantenwortels. Dit levert niet alleen een hogere gewas-productie op, maar heeft ook een positief effect op de kwaliteit van water.

Een profielkuil op het perceel toont drie verdichtingen aan: een dicht gereden ploegzool met water stagnatie (30-35 cm-mv), een harde ondoordringbare ijzeroerlaag (45-55 cm-mv) en een sterk lemige laag (55-65 cm-mv). Het grondwater op deze winterdag staat op 65 cm-mv. De bodem classificeert als een Beekeerdgrond (pZg23).

Ook benieuwd hoe Badus Bodem & Water uw bedrijf of organisatie kan helpen met bodemadvies? Neem vrijblijvend contact op en ik vertel graag wat de mogelijkheden zijn (badus@jorisschaap.nl of 06 44 254 256).

Grondwatervoorraad raakt in hoog tempo uitgeput

Op de website van BNR een korte samenvatting van mijn interview op de radio over grondwater in warme regio’s:

‘In India, Zuid- Spanje en Californië is de landbouwsector zo groot is geworden dat er meer water wordt gebruikt dan erbij komt. Daardoor daalt de grondwaterstand en nemen die vooraden sterk af.’

Kort interview BNR Nieuwsradio over grondwater in de wereld

Vandaag werd ik in het programma ‘De Ochtendspits’ van BRN Nieuwsradio kort geïnterviewd over de uitputting van grondwatervoorraden in de wereld. Ik mocht een reactie geven op onderzoek van Universiteit Utrecht, waaruit blijkt dat met name in droge gebieden met veel landbouw-irrigatie grote grondwater-tekorten ontstaan in de toekomst. Luister hier het fragment, kort na de beursberichten:

https://www.bnr.nl/player/archief/20161222072025300

 

 

Pagina 1 van 2

Mogelijk gemaakt door WordPress & Thema gemaakt door Anders Norén